7 Nguyên Lý Thiết Kế Phổ Quát Để Cải Thiện Kiến Trúc

Khi giải quyết vấn đề về khả năng tiếp cận trong kiến trúc, các quy định đặt nền móng cơ bản, còn thiết kế lại định hình giới hạn tối đa của kiến trúc. Dù có nhiều tiêu chuẩn hướng dẫn, nhưng việc tạo ra không gian cho tất cả mọi người không chỉ đơn thuần là tuân thủ các quy tắc. Điều này đòi hỏi sự thấu hiểu sâu sắc về môi trường và một tầm nhìn rộng mở, nhận thức rằng những gì chúng ta thiết kế sẽ phục vụ cho nhiều người có khả năng và điều kiện khác nhau.

Ngoài ra, thiết kế môi trường luôn đối mặt với thách thức lớn về tính bao quát. Bởi khi thiết kế chúng các kiến trúc sư luôn phải nhằm đảm bảo rằng những cá nhân không phù hợp với tiêu chuẩn thông thường. Như: người khuyết tật, phụ nữ mang thai, người sử dụng thiết bị hỗ trợ và những người thuộc nhiều độ tuổi, kích thước khác nhau sẽ không bị bỏ qua. Các nguyên tắc của thiết kế phổ quát, được phát triển vào năm 1997 bởi Cao đẳng Thiết kế thuộc Đại học NC State dưới sự dẫn dắt của Ronald L. Mace. Chúng đã mang đến một góc nhìn mới mẻ trong lĩnh vực này. Cách tiếp cận này không chỉ ảnh hưởng đến thiết kế môi trường xây dựng mà còn tác động đến các sản phẩm và phương tiện truyền thông. Khi áp dụng vào kiến trúc, nó khuyến khích việc tạo ra các không gian phù hợp cho tất cả mọi người, giảm bớt nhu cầu phải điều chỉnh hoặc thiết kế riêng biệt cho từng đối tượng.

1. Tính năng sử dụng công bằng

“Thiết kế này hữu ích và dễ dàng tiếp cận cho mọi người, bất kể họ khiếm khuyết như thế nào.”

Cách bố trí không gian trong các tòa nhà có thể tạo ra những khác biệt lớn với tác động sâu sắc cho người dùng. Ví dụ, trong một số trường hợp, lối vào chính và các lối tiếp cận khác có thể không giống nhau, dẫn đến trải nghiệm không đồng đều cho người sử dụng, đặc biệt là đối với người dùng có khiếm khuyết. Dù những sắp xếp này có thể giải quyết được một số nhu cầu thiết kế cụ thể, nhưng chúng lại gây ra vấn đề về tính bao quát và sự liền mạch trong không gian xây dựng.

Mục tiêu là đảm bảo tất cả mọi người đều có quyền tiếp cận công bằng đến tất cả các khu vực. Như nơi làm việc, nhà vệ sinh và phòng họp,… Khi có thể, quyền tiếp cận nên được cung cấp đồng đều cho tất cả mọi người. Nếu điều này không thể thực hiện, cần đảm bảo rằng các tùy chọn thay thế có chất lượng tương đương. Nên tránh tạo ra sự khác biệt để đảm bảo tất cả mọi người đều có cơ hội tiếp cận thông tin, giao tiếp, quyền riêng tư và an toàn như nhau. Hơn nữa, thiết kế cần phải hấp dẫn và nhất quán, thể hiện sự hòa hợp và tích hợp đầy đủ của tất cả các yếu tố với nhau.

2. Sự linh hoạt trong việc sử dụng

“Thiết kế này phù hợp với nhiều sở thích và khả năng của từng cá nhân.”

Mỗi người có cách trải nghiệm không gian xây dựng một cách riêng biệt. Vì vậy, việc thiết kế phổ quát linh hoạt là rất quan trọng để các tòa nhà và không gian nội thất có thể phục vụ nhiều mục đích khác nhau và đáp ứng nhu cầu cá nhân. Thêm vào đó, sự đa dạng trong các sản phẩm và hệ thống có sẵn giúp tăng cường khả năng tùy chỉnh không gian. Cho phép tạo ra các cấu hình chính xác và phù hợp hơn.

Không gian mà chúng ta thiết kế cần cho phép mọi người tương tác theo cách phù hợp với nhu cầu và tốc độ sử dụng của họ. Điều quan trọng là nhận ra rằng mỗi người có tốc độ đi bộ, sức mạnh và chiều cao khác nhau. Sự hiểu biết và khả năng thích ứng với điều này giúp chúng ta cảm thấy thoải mái hơn khi sử dụng môi trường xung quanh. Theo cách này, thiết kế không gian và sản phẩm có thể nâng cao khả năng của chúng ta và cải thiện trải nghiệm hàng ngày.

3. Sử dụng đơn giản và trực quan

“Thiết kế nên dễ hiểu và dễ sử dụng, bất kể người dùng có kinh nghiệm, kiến thức, kỹ năng ngôn ngữ hay mức độ tập trung như thế nào.”

Sự đơn giản là một yếu tố quan trọng trong thiết kế kiến trúc, nhưng việc đạt được nó cần rất nhiều công sức. Ngoài việc mang lại tính thẩm mỹ, nguyên tắc này tập trung vào việc làm cho không gian dễ hiểu và dễ sử dụng. Có bao nhiêu lần chúng ta gặp phải những tòa nhà mà việc định hướng lối đi trở nên khó khăn? Khiến mọi người phải nhờ đến sự trợ giúp để tìm đường?

Để tạo ra môi trường đơn giản và trực quan, chúng ta cần giảm bớt những yếu tố phức tạp không cần thiết. Không gian, cùng với các yếu tố thông tin và đồ nội thất, cần được sắp xếp một cách rõ ràng và hướng dẫn người dùng cách sử dụng một cách dễ hiểu. Những khái niệm này không chỉ giúp trải nghiệm trở nên dễ tiếp cận hơn mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc tương tác mượt mà với môi trường, đặc biệt là đối với những người có khó khăn về nhận thức.

4. Thiết kế kiến trúc thông tin dễ nhận biết

“Thiết kế này truyền đạt thông tin cần thiết một cách hiệu quả đến người dùng, bất kể điều kiện xung quanh hay khiếm khuyết của họ.”

Liên quan chặt chẽ đến điểm trước, nguyên tắc thông tin dễ nhận biết nhằm cải thiện khả năng hiểu biết về không gian thông qua các yếu tố thiết kế cảm giác. Thông tin được truyền đạt qua các tín hiệu âm thanh, bề mặt xúc giác, biểu tượng và màu sắc, cũng như các chỉ dẫn và cảnh báo.

Nguyên tắc này khuyến khích việc sử dụng nhiều phương thức giao tiếp khác nhau, như ngôn ngữ hình ảnh, lời nói và xúc giác, để cung cấp thông tin một cách rõ ràng qua nhiều giác quan. Cách tiếp cận này đảm bảo thông tin được truyền đạt hiệu quả, bất kể điều kiện môi trường hay khả năng cảm giác của từng người. Việc sử dụng màu sắc và kết cấu tương phản giúp dễ dàng định hướng và nhận diện. Ngoài ra, không gian cũng cần hỗ trợ nhiều thiết bị trợ giúp khác nhau, chẳng hạn như vòng nghe, để nâng cao khả năng sử dụng và sự hiểu biết về môi trường.

5. Dung sai cho lỗi

“Thiết kế này giảm thiểu nguy cơ và hậu quả của các hành động không chủ ý hoặc vô tình.”

Dù không ai muốn thiết kế không gian không an toàn, vẫn có những tình huống có thể gây ra rủi ro. Vì vậy, nguyên tắc dung sai lỗi tập trung vào việc sắp xếp các yếu tố sao cho những phần thường xuyên sử dụng là dễ tiếp cận nhất, trong khi các yếu tố nguy hiểm được tách biệt. Quan trọng là thiết kế phải tránh yêu cầu người dùng phải luôn cảnh giác. Cách tiếp cận này rất hữu ích cho các công tắc đèn, các khu vực lưu thông như hành lang và dốc, hồ bơi, cầu thang và các vị trí cao như ban công.

6. Hạn chế sử dụng thể chất

“Thiết kế nên dễ sử dụng, thoải mái và không gây mệt mỏi.”

Cách chúng ta tương tác với môi trường phụ thuộc nhiều vào khả năng thể chất của chúng ta. Vì vậy, một thiết kế khó sử dụng có thể trở thành rào cản. Để tạo điều kiện cho các hoạt động diễn ra một cách dễ dàng, thiết kế cần hỗ trợ tư thế cơ thể tự nhiên, yêu cầu lực vận hành tối thiểu, giảm thiểu các động tác lặp đi lặp lại và giảm gắng sức liên tục. Cách tiếp cận này giúp thực hiện các hoạt động với ít tác động nhất, góp phần vào sức khỏe và sự thoải mái của người dùng.

Để giảm thiểu sức lực thể chất, có thể thiết kế không gian với độ thay đổi tối thiểu và dốc thoai thoải, sử dụng đồ nội thất tiện lợi, lắp tay nắm hoặc cần gạt trên cửa và vòi nước, sử dụng công tắc không tiếp xúc cho đèn, và kết hợp các yếu tố hỗ trợ như thang máy và thang cuốn.

7. Kích thước và không gian để tiếp cận và sử dụng

“Cần có kích thước và không gian phù hợp để người dùng có thể tiếp cận, với tới, thao tác và sử dụng, bất kể kích thước cơ thể, tư thế hay khả năng di chuyển của họ.”

Mỗi người có các đặc điểm và nhu cầu riêng biệt, vì vậy yêu cầu về tầm với và khả năng di chuyển có thể rất khác nhau. Công trình của Neufert về việc chuẩn hóa kích thước kiến trúc là một ví dụ điển hình, cung cấp các tham chiếu quan trọng cho nhiều đối tượng, đặc biệt là những người sử dụng xe lăn. Nghiên cứu này là nền tảng cho việc mở rộng các phương pháp thiết kế để phù hợp với nhiều loại cơ thể và chiều cao khác nhau.

Để đảm bảo mọi người có thể tương tác hiệu quả, thiết kế cần xem xét nhiều yếu tố, bao gồm việc tạo ra tầm nhìn rõ ràng cho cả người dùng ngồi và đứng, cũng như đảm bảo rằng tất cả các phần của không gian đều dễ tiếp cận từ cả hai vị trí. Hơn nữa, thiết kế cũng phải phù hợp với các biến thể về kích thước bàn tay và độ bám, đồng thời cung cấp điều kiện thuận lợi cho các thiết bị hỗ trợ. Những yếu tố này giúp tất cả người dùng có thể tương tác với môi trường một cách thoải mái và dễ dàng.

Mặc dù mỗi nguyên tắc của thiết kế phổ quát đều có giá trị và quan trọng theo cách riêng của nó, thách thức lớn nhất đối với các kiến trúc sư là làm sao tích hợp chúng một cách đồng bộ và mượt mà vào thiết kế tổng thể. Câu nói “khả năng tiếp cận tốt nhất là khả năng tiếp cận không được chú ý” đặc biệt đúng trong trường hợp này. Bởi vì kiến trúc tốt nên thể hiện tính bao hàm, điều quan trọng là phải hiểu rằng khả năng tiếp cận là một phần thiết yếu của sự bao hàm đó. Nếu chúng ta muốn xây dựng một xã hội và môi trường kiến trúc toàn diện và thân thiện với tất cả mọi người, thì việc thiết kế cho mọi người nên được coi là một yếu tố cơ bản của kiến trúc.